„Łódź od kuchni. Słownik łodzianizmów” to już kolejna odsłona artystyczno-edukacyjnego przedsięwzięcia, którym pragniemy zwrócić uwagę na unikatowość Łodzi. Tym razem postanowiliśmy poszukać śladów wielokulturowej Łodzi w… kuchni.

W okresie rozkwitu przemysłu włókienniczego do Łodzi zaczęli przybywać ludzie poszukujący pracy w fabrykach. Niewielka miejscowość stała się atrakcyjnym miejscem do życia i pracy dla nowych przybyszów, robotników, rzemieślników, handlarzy, ludzi wielu zawodów w tym między innymi: piekarzy, krawców, szewców. Poza ludnością napływową z terenów polskich, w Łodzi osiedlali się też Żydzi, Rosjanie, Niemcy. Pod koniec XIX wieku miasto liczyło już ponad trzysta tysięcy mieszkańców. Łódź stawała się miastem wielokulturowym, w którym obok siebie zamieszkiwali przedstawiciele czterech religii i narodowości, których kultura, sztuka i obyczaje wzajemnie się przenikały. Ta dawna łódzka wielokulturowość znalazła swoje odbicie także w lokalnej kuchni, stanowiącej niezwykle ciekawy element łódzkiego dziedzictwa.

Trzeba mieć świadomość, że tylko nieliczna grupa mieszkańców Łodzi zaliczała się do bogatej elity świata kapitału. Większość ludności prowadziła nader skromne, a nawet rzec można, ubogie życie. Taka była też jej codzienna kuchnia – tania i prosta, złożona z niedrogich i dostępnych lokalnie produktów jak choćby ziemniaków, z których łódzkie gospodynie potrafiły wyczarować rozmaite dania, a do tego niezwykle smaczne i sycące jak np. kluski żelazne okraszone skwarkami z brzuszka, czyli boczku lub słoniny, czy też uwielbiane zarówno przez dorosłych, jaki i dzieci knedle z truskawkami podawane zazwyczaj z młodą kapustą.

Wystawa pokazuje kilkanaście prac przedstawiających specyficzne dania i potrawy, z których słynie sztuka kulinarna Łodzi. Dziad kapuściany, chałka z masłem, śledzie pod pierzynką, zalewajka, kluski żelazne czy leberka – wszystko brzmi znajomo, jednak nie zawsze wiemy, skąd się wzięły na naszych stołach. Dokonany przez nas wybór prac na wystawę ma charakter subiektywny i obejmuje 12 ilustracji w formacie 100 x 70 cm, tym razem pokazywanych w formie makatek kuchennych, zapomnianego już nieco elementu wystroju wnętrz, chociaż jeszcze do lat 70. XX w. obecnego w wielu domach.

Przedstawienia drukowane lub haftowane na kawałku płóciennej czy też lnianej tkaniny składały się z obrazka i bezpośrednio nawiązującej do niego sentencji. Warto przypomnieć, że makatki rozpowszechniły się w Polsce na przełomie XIX i XX wieku i że wywodzą się z terenów dzisiejszych Niemiec i Holandii. Najczęściej były monochromatyczne. Wzory wyszywano niebieskimi, niekiedy czerwonymi nićmi, ale zdarzały się też wielobarwne.

Łącząc tradycję z nowoczesnością, staraliśmy się stworzyć coś unikalnego. Mamy nadzieję, że czołowi polscy twórcy i twórczynie, których zaprosiliśmy do współpracy, zaskoczą swoimi autorskimi interpretacjami graficznymi łódzkich potraw, zarówno łodzianki i łodzian, jak również mieszkańców innych regionów Polski. Jak zawsze, tak i tym razem, autorzy i autorki starali się pokazać z dużą dozą humoru wybrane przez siebie hasła, pozostawiając jednocześnie ogromne pole dla wyobraźni odbiorców i zachęcając ich do własnej interpretacji. Oprócz wymienionych już potraw, wśród zilustrowanych pojęć znalazły się jeszcze takie specjały jak: polewka gruszkowa, wodzianka, drygle, garus, żulik. Do każdej pracy dołączony jest krótki opis potrawy, która w twórczy sposób została zinterpretowana i przedstawiona w formie makatki.

Niektóre z potraw przyrządzanych w domach pracowników fabryk są dobrze znane i chętnie gotowane do dziś, np. zalewajka czy wspomniane knedle i kluski, niektóre znane są pod inną nazwą, np. leberka, czyli pasztetowa, ale chyba każda mieszkanka i każdy mieszkaniec Łodzi wiedzą, że najlepiej smakuje ze sznytką chleba. Z całą pewnością warto jednak niektórym przypomnieć łódzkie kulinaria. Mamy nadzieję, że projekt „Łódź od kuchni”, będący kolejną już odsłoną „Słownika łodzianizmów”, umożliwi to każdemu, kto odwiedzi wystawę, może będzie także inspiracją do odkrywania tradycji kulinarnych w swoich rodzinach.

Aktualny projekt, podobnie jak i poprzednie, jest efektem współpracy Miejskiej Galerii Sztuki w Łodzi i Łódź Design Festival.

Organizatorzy: Łódź Design Festiwal i Miejska Galeria Sztuki
Organizatorzy lubelskiej odsłony: Warsztaty Kultury w Lublinie

Artyści: Karol Banach, Katarzyna Bogucka, Teodor Durski, Gosia Herba, Marta Ignerska, Jakub Kamiński, Hanna Kmieć, Natalia Konca (Namazane), Agata Królak, Ola Niepsuj, Patrycja Podkościelny, Paweł Szlotawa
Kuratorzy: Adriana Usarek, Michał Piernikowski
Identyfikacja wizualna: Ida Stańczyk

Dostępność
Wernisaż tłumaczony na PJM.
Poczytaj o dostępności Warsztatów Kultury i skontaktuj się z nami: https://warsztatykultury.pl/pl/dostepnosc/

Wydarzenia towarzyszące wystawie:
• 14 marca, godz. 18.00–19.30 | Warsztaty: „Czy łódzka kuchnia jest galanta?” |
• 15 marca, godz. 10.30–12.00 | Warsztaty: „Zeszyt łodzianizmów kuchni łódzkiej”
• 22 marca, godz. 11.00–13.00 | Warsztaty haftowania makatek z Zofią Kaliszuk
• 29 marca. Godz. 10.30-12.00 | Przepiśnik. Warsztaty introligatorskie z Alicją Magierą