Wschodni Express |
Program spotkań literackich na festiwalu Wschód Kultury – Inne Brzmienia 2025!
Festiwal Wschód Kultury – Inne Brzmienia (3–6 lipca) to nie tylko muzyka, ale też wyjątkowa okazja do spotkania z najciekawszą literaturą z Ukrainy, Białorusi i krajów bałtyckich. W tegorocznej edycji festiwalu na publiczność czeka aż dziewięć premier książkowych – wśród nich m.in. powieści, biografie, poezja i literatura dla młodszych czytelników. Każdej z publikacji będą towarzyszyć rozmowy i spotkania, które pozwolą nie tylko przyjrzeć się samym tekstom, ale też szerzej spojrzeć na konteksty społeczno-kulturowe, w których powstawały. Będzie to też znakomita okazja do rozmowy z autorami, tłumaczami i czytelnikami.
Przed nami już 18. edycja organizowanych przez Warsztaty Kultury lubelskich Innych Brzmień i 12. w ramach Wschodu Kultury, czyli projektu realizowanego przez Narodowe Centrum Kultury ze środków Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz przez 3 miasta wschodniej Polski – Lublin, Białystok i Rzeszów.
Wśród nadchodzących w tym roku premier znajdziemy książki, które rzucą światło na najbardziej intymne zakamarki pamięci, poszerzą granice wyobraźni i z uwagą przyjrzą się ludzkim losom – tym historycznym, fikcyjnym i zapomnianym.
Slobodan Šnajder w monumentalnym „Czasie miedzi” (tłum. Siniša Kasumović) rekonstruuje dramatyczną sagę własnej rodziny, wpisaną w historię XX wieku – od Sławonii po wojenne losy Niemców bałkańskich, tworząc portret Europy rozdartej przez ideologie. Z kolei „Lista obecności” Birutė Jonuškaitė (tłum. Agnieszka Rembiałkowska) jest swoistym elementarzem do czytania kobiet, które przychodzą z różnych epok i rozmaitych pięter kultury.
„Gwiazdozbiór Kury” Sofiji Andruchowycz (tłum. Andrij Saweneć) to baśniowa podróż przez Karpaty, pełna magii, humoru i życiowych mądrości, która zachwyci zarówno dzieci, jak i dorosłych. W podobnym duchu – choć w cieniu współczesnej tragedii – w książce „Kotek, Kogutek, Szafka” Ołeksandr Myched (Andrij Saweneć) snuje opowieść o wojnie, przetrwaniu i czułości w czasie rosyjskiej inwazji na Ukrainę.
W nurcie biograficznym pojawia się wzruszająca historia Mai Deren. Książka „Ta Maya, co filmy kręciła” (tłum. Wira Romanyszyn) ukazuje portret wybitnej reżyserki awangardowej i jest świadectwem siły marzeń. Igor Pomierancew w zbiorze „Mój pierwszy schron” (tłum. Zbigniew Mitroca) przeplata wspomnienia, reportaże i eseje, oddając głos własnej pamięci i traumom współczesnej Ukrainy.
Nie zabraknie propozycji dla miłośników literackich eksperymentów. „Tom & Tom” Wasyla Słapczuka (tłum. Halina Surowiec) opowiada o pisaniu, literaturze i życiu twórcy. „Jak zostałam świętą” Tani Malarczuk (tłum: Anna Łazar) to z kolei książka o mocy sprawczej literatury i sile wyobraźni, ale też satyra oparta na obserwacjach typów psychologicznych człowieka poradzieckiego z szeroką perspektywą queer.
Na uwagę zasługuje również „Solea Minor” Evelin Márton (tłum. Daniel Warmuz) – liryczna, groteskowa dystopia o ostatnim skrawku świata, samotności, proroctwie, przeznaczeniu i zmaganiu z „obłąkańczymi pragnieniami”.
Z autorami i autorkami (oprócz „Gwiazdozbioru kury” i „Jak zostałam świętą”) oraz tłumaczami i tłumaczkami w/w książek spotkamy się podczas tegorocznej edycji festiwalu. Wszystkie spotkania literackie odbędą się w siedzibie Warsztatów Kultury w Lublinie przy ul. Grodzkiej 7 i 5a.
O serii wydawniczej Wschodni Express
Celem „Wschodniego Expressu” jest prezentacja czytelnikom polskim najnowszych tekstów literatur wschodnich sąsiadów Polski, poruszających najbardziej aktualne dla tych społeczeństw problemy, niepozbawionych krytycznego dystansu i humoru w patrzeniu na Europę, siebie w Europie oraz Europę w sobie.
W serii Wschodni Express publikujemy przede wszystkim zróżnicowaną gatunkowo prozę i eseistykę, ale także wiersze. Do naszych autorów należą najwybitniejsi twórcy Ukrainy, Białorusi czy Litwy, jak m.in. Jurij Andruchowycz, Andrij Bondar, Oleksandr Bojczenko, Andrij Lubka, Hałyna Kruk, Mykoła Riabczuk, Natalka Śniadanko oraz pisarki i pisarze jeszcze u nas nieznani. W palecie naszych książek są m.in. opowiadania Ołeha Sencowa, reżysera i prozaika, więzionego pięć lat w łagrach dzisiejszej Rosji. Szczycimy się współpracą m.in. z Bohdanem Zadurą, jednym z najwybitniejszych polskich tłumaczy prozy i poezji ukraińskiej.
Nazwa serii nawiązuje do takich sławnych projektów „pociągów literackich” jak europejski Literaturexpress Europa 2000 – ponad stu pisarzy i poetów z 43 krajów podróżowało od Lizbony do Berlina i ukraiński Potyah76 (Pociąg 76) – internetowego magazynu poświęconego kulturze Europy Środkowo-wschodniej.
O projekcie Literary Eastern Express
Pięć książek (Sofija Andruchowycz „Gwiazdozbiór Kury”; Wasyl Słapczuk „Tom & Tom”; Oksana Łuszczewska „Ta Maya, co filmy kręciła”; Ołeksandr Myched „Kotek, Kogutek, Szafka”; Tania Malarczuk „Jak zostałam świętą”) ukaże się w ramach projektu Literary Eastern Express (LEE). Jest on realizowany w ramach programu Unii Europejskiej „Kreatywna Europa”. Ma na celu promowanie literatury, kultury i sztuki Europy Wschodniej poprzez publikację w formatach drukowanych, a także w formach e-booków oraz audiobooków wysokiej jakości dzieł literackich współczesnych autorów i autorek ukraińskich. Działania mają na celu zapoznanie polskich czytelników z nieznanymi wcześniej na naszym rynku twórcami i twórczyniami, wspieranie kulturowej i językowej różnorodności oraz zapewnienie ukraińskim uchodźcom dostępu do wysokiej klasy literatury. W latach 2024–2026 w ramach LEE zostanie przetłumaczonych 16 dzieł z języka ukraińskiego na język polski.
Projekt Literary Eastern Express wpisuje się w program Europejskiej Stolicy Kultury 2029.
Harmonogram spotkań literackich
Czwartek, 3 lipca
16.00–17.00 | Wschodni Express | Premiera książki: Slobodan Šnajder „Czas miedzi” (przekład z chorwackiego: Siniša Kasumović).
W spotkaniu wezmą udział: Slobodan Šnajder – autor, Siniša Kasumović – tłumacz, Agnieszka Krawiec – prowadzenie | Warsztaty Kultury, Grodzka 7 – patio POL, HRV, PJM
Powieść Czas miedzi nazywana jest dziełem życia Slobodana Šnajdera. Centralnym punktem książki jest historia rodziny autora, a zwłaszcza jego ojca, który podczas II wojny światowej został wcielony do Wehrmachtu. Ale dzieło chorwackiego pisarza to nie tylko saga rodzinna. To również potężna powieść historyczna o pokoleniach wplątanych w dramatyczne wydarzenia sprzed lat i skazanych na odziedziczenie sprzecznych losów swoich przodków. Šnajder sięga do własnej biografii, aby uchwycić dwieście lat konfliktów i dzielącej ideologii. W trakcie tego procesu rekonstruuje świat, który się rozpadł.
Kempf opuszcza ojczyznę ze swoimi rodakami w poszukiwaniu lepszej przyszłości. Osiadają w Sławonii (kraina historyczna we wschodniej Chorwacji, położona w międzyrzeczu Sawy i Drawy). Mijają lata i pokolenia Niemców czynią Sławonię swoim domem. Ale w 1940 roku, kiedy Europa znów jest w stanie wojny, ta mniejszość, zostaje wezwana do walki za Rzeszę, za kraj, który jest teraz dla nich obcy.
Książka spotkała się z uznaniem wielu recenzentów. Francuski „Le Monde” pisał: „Podobnie jak Olga Tokarczuk, Šnajder stworzył powieść o Europie, która utraciła swoją różnorodność i została zniszczona przez faszyzm, komunizm, a w ostatnich czasach także nacjonalizm… Współczesny epos”. Zachwytu nie kryli też dziennikarze chorwackiej gazety „Jutarnji list”. „To bez wątpienia najważniejsza powieść chorwackiej literatury ostatnich lat” – zapewniali na łamach dziennika.
Slobodan Šnajder (ur. w 1948 r. w Zagrzebiu), chorwacki pisarz i publicysta, autor opowiadań, dramatów i esejów. Studiował filozofię i filologię angielską. Współzałożyciel i redaktor czasopisma „Prolog” poświęconego teatrowi. Dramat Skóra węża został opublikowany w czasopiśmie „Dialog”, natomiast w 1999 roku – przedstawiony publiczności w Krakowie i w Warszawie. Powieść Czas miedzi ukazała się w tłumaczeniach na język słoweński, macedoński, niemiecki, włoski, niderlandzki, ukraiński, węgierski, angielski i zebrała liczne nagrody, m.in. Nagrodę Mešy Selimovića, Nagrodę im. Mirka Kovača, Nagrodę im. Radomira Konstantinovića oraz „Pióro Kočicia“. Autor mieszka i pracuje na jednej z wysp środkowego Adriatyku.
Siniša Kasumović (ur. w 1966 r. w Osijeku), tłumacz, ukończył socjologię na UŁ. Pracuje w szkole muzycznej w Skierniewicach, prowadzi dwa stowarzyszenia muzyczne, od czasu do czasu gra na gitarze basowej podczas skierniewickich spotkań jazzowych. W latach 2018–2021 pisał krótkie felietony do lokalnej gazety „ITS”. Tłumaczeniem literatury zajął się w 2009 roku. Początkowo tłumaczył literaturę polską na język chorwacki (Stasiuk, Miłosz, Varga), a od 2018 tłumaczy literaturę chorwacką na język polski. Do tej pory w jego tłumaczeniu ukazało się około 10 pozycji. Ciągle czeka na swój debiut literacki.
17.30–18.30 | Wschodni Express | Premiera książki: Sofija Andruchowycz „Gwiazdozbiór Kury” (przekład z ukraińskiego: Andrij Saweneć).
W spotkaniu wezmą udział: Andrij Saweneć – tłumacz, Jacek Podsiadło – prowadzenie | Warsztaty Kultury, Grodzka 7 – patio POL, PJM
Gwiazdozbiór Kury to pełna ciepła i humoru opowieść Sofiji Andruchowycz do wielopokoleniowego czytania. Opowiada o niezwykłej przyjaźni, która łączy pokolenia, ludzi i zwierzęta, rozgrywająca się w sercu Karpat. Stara Maria i jej ukochana kura Mariczka wyruszają w podróż przez mroczny las, gdzie czekają na nie niespodzianki, niebezpieczeństwa i magiczne spotkania. To historia o odwadze, samotności i nadziei, która pokazuje, że nawet w najmroczniejszych miejscach można odnaleźć światło i skłania do refleksji nad tym, co naprawdę jest ważne. W 2017 roku książka została wpisana na listę Białych Kruków Międzynarodowej Biblioteki Książek dla Dzieci i Młodzieży w Monachium. Książka w polskim tłumaczeniu Andrija Sawencia ukazuje się w dwóch wersjach. Ta papierowa odtwarza szatę graficzną oryginalnego wydania z ilustracjami pomysłodawczyni książki, pisarki i ilustratorki Mariany Prochaśko, która stworzyła do niej kolaże z własnych rysunków i zdjęć Ołeny Subacz. W wersji dźwiękowej tekst czyta uznana aktorka, autorka i dziennikarka Beata Jewiarz.
Sofija Andruchowycz (ur. 1982 w Iwano-Frankiwsku) – ukraińska pisarka, tłumaczka i publicystka. Absolwentka Ukraińskiej Akademii Drukarstwa we Lwowie. Autorka książek Lato Mileny (2002), Starzy ludzie (2003), Kobiety ich mężczyzn (2005, wyd. pol. 2007), Siomga (2007, wyd. pol. 2009), Felix Austria (2014, wyd. pol. 2016), Amadoka (2020), Katananche (2024). Współredaktorka pisma „Czetwer”, tłumaczka książek m.in. Manueli Gretkowskiej, J. K. Rowling, C. S. Lewisa, Toniego Judta, Ayn Rend, Kadzuo Ishiguro. Stypendystka polsko-niemieckiego projektu stypendialnego „Homines Urbani” i programu stypendialnego Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego RP „Gaude Polonia”. Laureatka licznych nagród, m.in. Nagrody Literackiej Wydawnictwa „Smołoskyp” (2001), Nagrody „Litakcent Roku” (2014), Nagrody „Książka Roku BBC” (2014), Nagrody Literackiej im. Josepha Conrada-Korzeniowskiego (2015), Nagrody Literackiej Wyszehradzkiego Partnerstwa Wschodniego (2017), Nagrody im. Szolema Alejchema (2023).
Andrij Saweneć (ur. 1977 r. w Kornynie, Ukraina) – tłumacz, badacz przekładu. Absolwent Żytomierskiego Państwowego Uniwersytetu Pedagogicznego im. Iwana Franki oraz Europejskiego Kolegium Polskich i Ukraińskich Uniwersytetów. Doktoryzował się na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim Jana Pawła II, gdzie też wykładał. Autor monografii Poezja w przekładzie: „ukraińska” Szymborska (2006) i szeregu artykułów przekładoznawczych. W jego przekładach na język ukraiński ukazały się m.in. powieści Ernesta Hemingwaya i Salmana Rushdiego oraz trzy wybory wierszy Wisławy Szymborskiej. Autor wyboru i tłumacz polsko-ukraińskiej antologii poetyckiej Lublin z dala, Lublin z bliska (2017). W przekładach na język polski opublikował m.in. poemat Jurka Gudzia Barykady na Krzyżu (2014), wybór felietonów Mykoły Riabczuka Poprzednie życie (2018), rozmowę rzekę Jurija Andruchowycza, Ołeksandra Bojczenki i Oresta Drula Worochtarium (2019). Współredaktor serii wydawniczej Wschodni Express.
Piątek, 4 lipca
16.30–17.00 | „Między bielą a czernią” – wernisaż wystawy rysunków Daivy Kairevičiūtė | Warsztaty Kultury, Grodzka 7 – parter POL (wystawa czynna: 3-6 lipca | 10.00–18.00 )
Wystawa jest zaproszeniem do zobaczenia w wielkoformatowych rysunkach pola pełnego alegorii, gdzie postacie kobiet tworzą obrazy nasycone elementami dramatu, tragikomedii, misteriów. Linia, kolor, światło oraz rytmy komponowane ciałami, kompleksowo budują choreografię zdarzenia. W swoich rysunkach artystka, na zasadzie negatywu, tworzy postacie zawierające zarówno elementy estetycznie „boskiego” jak i „chtoniczno-demonicznego” świata, istniejące w duszach i myślach każdej z postaci.
Daiva Kairevičiūtė (ur. 1971) graficzka, malarka, fotografka mieszkająca i tworząca w Wilnie. Jest członkinią Związku Artystów Litewskich i Związku Fotografów Litewskich. Aktywnie uczestniczy w wystawach krajowych i międzynarodowych.
17.00–18.00 | Wschodni Express | Premiera książki: Birutė Jonuškaitė „Lista obecności” (przekład z litewskiego: Agnieszka Rembiałkowska).
W spotkaniu wezmą udział: Birutė Jonuškaitė – autorka, Agnieszka Rembiałkowska – tłumaczka, Jagoda Graboś – prowadzenie | Warsztaty Kultury, Grodzka 7 – patio POL, PJM
70 wierszy – zapisywanych przez autorkę na marginesach życia w ciągu ponad dekady – stanowi swoisty elementarz do czytania kobiet. Kolejne figury pojawiają się w porządku alfabetycznym: od Altruistki aż do Życiem steranej, siwej i „wniebobrania” z trzema gwiazdkami. Przychodzą z różnych epok i rozmaitych pięter kultury – jak bogini Liethua, Święta Weronika i cały szereg weronik, bezimienna mieszkanka sarkofagu w Reims, Manon i Madame Butterfly, wiejskie kobiety z XIX wieku, dwudziestowieczne twórczynie kultury litewskiej i łotewskiej. Nie brak wśród nich emigrantek, artystek i sprzątaczek, czarnych charakterów i przyjaciółek, najukochańszych krewnych. Szukają swojej tożsamości, tworzą i niszczą, zakochują się, zdradzają i cierpią z powodu zdrady, zaklinają świat, rodzą, umierają, towarzyszą w umieraniu, pamiętają. „Materializują się” w opowieści, nie zawsze podmiotowej, ale zawsze empatycznej – monologują, dialogują albo tylko są wywodzone z detalu, z wrażenia, z artefaktu.
Birutė Jonuškaitė – urodziła się w litewskiej rodzinie na Sejneńszczyźnie, poetka, prozaiczka, eseistka, tłumaczka. Ukończyła dziennikarstwo na Uniwersytecie Wileńskim. Pisze powieści, opowiadania i wiersze, tłumaczy literaturę polską na język litewski. Przekłada współczesną polską poezję, przetłumaczyła powieści H. Krall, J. Dehnela, M. Tulli, oraz utwory J. Rudnickiego, M. Guśniowskiej, J. Korczaka, M. Duszki, B. Gruszki-Zych.Wieloletnia prezeska Związku Pisarzy Litwy. Jedna z pierwszych badaczek twórczości Cz. Miłosza w wolnej Litwie. Otrzymała liczne nagrody literackie i kulturalne. W 2006 r. uhonorowano jej aktywność nagrodą im. Witolda Hulewicza za zbliżenie polskiej i litewskiej literatury oraz Złotym Krzyżem Zasługi RP. W 2020 r. za swoją twórczość otrzymała nagrodę Rady Bałtyckiej. W 2025 r. otrzymała medal Orderu „Za zasługi dla Litwy“ za wyjątkowy kunszt języka litewskiego i artystyczne uwiecznienie mieszkańców swojego regionu. Jej opowiadania i wiersze tłumaczono na język angielski, polski, gruziński, rosyjski, białoruski, ukraiński, niemiecki, hiszpański, francuski, słowacki, słoweński, grecki, czeski i chorwacki. W Polsce ukazały się jej zbiór poezji Dziecko o posiwiałych oczach (2004) oraz powieści Maranta (2020) i Maestro (2022).
Agnieszka Rembiałkowska (ur. w 1980 r.) – bałtystka, nauczycielka akademicka związana m.in. z Uniwersytetem Warszawskim, tłumaczka, redaktorka. Przekłady literackie z litewskiego (rzadziej z łotewskiego) publikuje od 2005 r. r Uczestniczka seminariów i warsztatów translatorskich, współorganizatorka festiwalu Wiosna Poezji w Warszawie (od 2016). Członkini Stowarzyszenia Tłumaczy Literatury. Laureatka nagrody translatorskiej międzynarodowego festiwalu literackiego Poezijos pavasaris (2018) za przekład książek poetyckich Sigitasa Gedy, Nijolė Miliauskaitė (z Aliną Kuzborską) i Vladasa Braziūnasa laureatka Nagrody im. Algisa Kalėdy (2022); nominowana do Nagrody Europejski Poeta Wolności (2020, za przekład zbioru wierszy Właśnie: Agnė Žagrakalytė) i Nagrody Literackiej Gdynia (2021, za przekład powieści Maranta Birutė Jonuškaitė).
18.30–19.30 | Wschodni Express | Premiera książki: Igor Pomierancew „Mój pierwszy schron” (przekład z rosyjskiego: Zbigniew Dmitroca).
W spotkaniu wezmą udział: Igor Pomierancew – autor, Zbigniew Dmitroca – tłumacz, Ludwika Włodek – prowadzenie | Warsztaty Kultury, Grodzka 7 – patio POL, ENG, PJM
Twórczość Igora Pomierancewa nie jest polskim czytelnikom nieznana. Jego utwory były wielokrotnie publikowane w czołowych pismach literackich i społeczno-kulturalnych, ukazały się też w wydaniach książkowych: antologii Radio Swoboda i dwujęzycznej edycji KGB i inne wiersze. Zbiór Mój pierwszy schron to najnowsza książka, wydana w 2023 r. w Kijowie. Składa się na nią kilkadziesiąt napisanych ze swadą tekstów prozatorskich: opowiadań, wspomnień, reportaży, felietonów. Główne tematy to dzieciństwo i młodość autora, pandemia, starość i śmierć oraz rosyjska agresja na Ukrainę, z którą autor, mieszkający w Pradze, emerytowany dziennikarz Radia Swoboda, jest duchowo i emocjonalnie związany, ponieważ na Bukowinie spędził lata młodości.
Igor Pomierancew (ur. 1948 r. w Saratowie) – poeta, prozaik, eseista, dziennikarz radiowy oraz dokumentalista. Dorastał i studiował w Czerniowcach, gdzie od lat związany jest z festiwalem Meridian Czernowitz. Od 1978 r. emigrował na Zachód, mieszkał kolejno w Niemczech, Anglii i Czechach. Przez czterdzieści lat związany z międzynarodowymi rozgłośniami radiowymi, tj. BBC i Radio Swoboda.W swojej twórczości literackiej operuje czterema żywiołami: wodą (Późny zbiór – książka o winie), ziemią (Czernowitz. Черновцы. Чернiвцi), powietrzem (Słyszycie mnie? – radiowy dziennik) i ogniem (Homo Eroticus – liryka miłosna). Jego poezja i proza zostały przetłumaczone na język ukraiński, angielski, polski, czeski, niemiecki oraz inne. Twórca filmów dokumentalnych, w tym poświęconych wojnie w Ukrainie (Szew. Psycholog na wojnie, Amputacja).
Zbigniew Dmitroca (ur. 1962 r.) – poeta, tłumacz, satyryk, prozaik i dramatopisarz. Autor pięciu tomików wierszy, zbioru limeryków Alfabet imion i ponad siedemdziesięciu książek dla dzieci. Tłumacz i współtłumacz ponad dwudziestu tomów poezji, m.in. Achmatowej, Brodskiego, Chodasiewicza, Cwietajewej oraz antologii współczesnej poezji rosyjskiej Radio Swoboda. Twórca, autor i aktor Jednoosobowej Trupy Walizkowej Teatrzyk jak się patrzy. Współpracował z Radiem Lublin i radiową Dwójką. Publikował w „Akcencie”, „Czasie Literatury”, „Frazie”, „Kresach”, „Literaturze”, „Literaturze na Świecie”, „Odrze”, „Przekroju”, „Twórczości”, „Wyspie” i „Zeszytach Literackich”. Jedna z książek dla dzieci została wydana w Turcji, dwie w Ukrainie.
Sobota, 5 lipca
15.00–16.00 | Wschodni Express | Premiera książki: Evelin Márton „Solea Minor” (przekład z węgierskiego: Daniel Warmuz).
W spotkaniu wezmą udział: Evelin Márton – autorka, Daniel Warmuz – tłumacz, Zofia Papużanka – prowadzenie | Warsztaty Kultury, Grodzka 7 – patio POL, HUN, PJM
Jaką książkę zabraliby Państwo na bezludną wyspę? Dżemme czyta encyklopedię, poza tym opiekuje się cmentarzem, obserwuje bezkresny horyzont i rozmawia z fokami. Lecz Solea Minor nie jest całkiem odludna, zamieszkuje ją też ekscentryczny sklepikarz, jego żona, która jest bardziej kotem niż kobietą, i rzesza innych nietuzinkowych postaci, które łączą się w klany. Na wyspie, ostatnim skrawku Ziemi ocalałym po końcu historii wszystko toczy się według własnych prawideł. Dopiero wypełnione proroctwo, czyli przybycie błękitnookiego E’Lama odmieni życie Dżemmego. Czy odnajdą wspólny język i dozorca cmentarza uwierzy w cuda? Liryczna, pełna groteski i humoru książka Evelin Márton to opowieść o samotności, przeznaczeniu, poszukiwaniu prawdy i zmaganiu z „obłąkańczymi pragnieniami”. Dystopijna rzeczywistość Solei Minor w równym stopniu może odzwierciedlać losy małych społeczności, co traktować o życiu w postpandemicznym świecie wystawionym na kolejne zagrożenia.
Evelin Márton (ur. 1980 r.) − pisarka, dziennikarka, redaktorka związana z pismem literackim „Helikon”. Studiowała historię sztuki na Uniwersytecie Babeșa i Bolyaia w Klużu-Napoce, w młodości trenowała lekkoatletykę. Kilkanaście lat mieszkała w Bukareszcie, ale jak wyznaje: „Moją ojczyzną jest język, mogę go zabrać ze sobą wszędzie, dokądkolwiek się udam, ponieważ żyje on we mnie”. Debiutowała w 2008 r. zbiorem nowel Bonjour Leibowitz, później wydała zbiór Macskaméz (Koci miód, 2011), powieści Papírszív (Serce z papieru, 2012) i Szalamandrák éjszakái (Noce salamander, 2015, przełożone na rumuński), a ostatnio Farkashab (Wilcza piana, 2022). Laureatka kilku nagród, m.in. Nagrody im. László Csikiego (2016), Nagrody za działalność na rzecz współczesnej węgierskiej kultury siedmiogrodzkiej (2017), Stypendium im. Zsigmonda Keménya (2019).
Daniel Warmuz (ur. 1987 r.) − z wykształcenia polonista i hungarysta, studia ukończył na Uniwersytecie Jagiellońskim. Kilka lat mieszkał w Budapeszcie. Absolwent podyplomowego kursu tłumaczeń literackich w Instytucie im. Balassiego w Budapeszcie. Zajmuje się badaniem, przekładem i popularyzacją literatury węgierskiej. Autor artykułów naukowych, esejów i recenzji. Interesuje się współczesną literaturą, teatrem i przekładoznawstwem. W wolnych chwilach zajmuje się fotografią. W 2013 r. wystąpił w spektaklu 174/B. Az igazság szolgái (174/B. W służbie sprawiedliwości) grupy teatralnej PanoDráma. Dwukrotny laureat konkursu translatorskiego zorganizowanego przez Muzeum Literatury im. Sándora Petőfiego w Budapeszcie (2013, 2015), laureat Nagrody im. Adama Włodka przyznawanej przez Fundację Wisławy Szymborskiej (2019). W 2022 r. otrzymał Literacką Nagrodę Europy Środkowej Angelus dla tłumaczy za przekład powieści Szatański pomiot Zoltána Mihálya Nagya.
16.30–17.30 | Wschodni Express | Premiera książki: Wasyl Słapczuk „Tom & Tom” (przekład z ukraińskiego: Halina Surowiec).
W spotkaniu wezmą udział: Wasyl Słapczuk – autor, Halina Surowiec – tłumaczka, Łukasz Wojtusik – prowadzenie | Warsztaty Kultury, Grodzka 7 – patio POL, UKR, PJM
Przekazywaną do rąk polskiego czytelnika powieść Wasyla Słapczuka Tom & Tom należałoby nazwać wielkim metatekstem. O wielkości nie decyduje w tym przypadku objętość książki, tylko finezyjna, wielopłaszczyznowa gra z literaturą i w literaturę. Słapczuk uczynił swoją bohaterką wielką literaturę, pozwalając jej wyrazić siebie na nowo – poprzez ucieleśnienie w postaci tytułowego bohatera Toma. W oryginale nosi on imię Roman, zaś słowo to w języku ukraińskim oznacza po prostu „powieść”. Jest to zatem powieść o literaturze, potężna kantata miłosna wobec słowa i tajemnicy procesu twórczego. Symbolika domu-fortecy przedstawiona w pierwszej części powieści zostanie wzmocniona i zwielokrotniona w późniejszych fragmentach. Jest niezwykle ważna dla zrozumienia całości powieści jako mikrokosmosu narratora i jego bohaterów. Dom bywa labiryntem oraz dobrowolnym więzieniem twórcy stawiającego na produktywność, bywa miejscem leczenia ran w kraju ogarniętym wojną.
Wasyl Słapczuk (ur. 1961 r.) – poeta, prozaik, krytyk literacki, literaturoznawca, tłumacz z Wołynia. Ciężko ranny podczas służby wojskowej w Afganistanie. Autor kilkunastu tomików poetyckich, kilku tomów powieści i opowiadań, z których w Polsce ukazały się drukiem wybór wierszy Wieczorne słońce (2019) oraz powieści Kobieta ze śniegu (2012), Księga zapomnienia (2014), nominowana do półfinału Literackiej Nagrody Europy Środkowej „Angelus”, oraz Ten sam kurz drogi (2021). Autor zbiorów artykułów krytycznoliterackich, esejów i książek dla dzieci. Laureat licznych nagród literackich, w tym Narodowej Nagrody im. Tarasa Szewczenki. Uhonorowany odznaką „Zasłużony dla Kultury Polskiej”.
Halina Surowiec (ur. 1981 r.) – historyk literatury, polonistka, tłumaczka z języka ukraińskiego. Pasjonuje się literaturą kresową. Autorka monografii Sen o Ukrainie poświęconej szkole ukraińskiej w literaturze polskiej okresu międzywojennego. Przetłumaczyła na polski m.in. Na brzegu Jarynia Aleksandra Kondratiewa, powieść Zniewolona opartą o cieszący się w Polsce ogromną popularnością serial, współtłumaczyła Zapiski o Annie Achmatowej Lidii Czukowskiej i in. Przygotowała do druku korespondencję Jewhena Małaniuka z Jerzym Giedroyciem (1948–1963), wybór publicystyki Józefa Łobodowskiego Poeta wobec ruchów sejsmicznych historii, jest autorką posłowia do pierwszego wydania zbiorowego Opowiadań podolskich. Przed wschodem księżyca Juliana Wołoszynowskiego.
17.45–18.45 | Wschodni Express | Premiera książki: Oksana Łuszczewska „Ta Maya, co filmy kręciła” (przekład z ukraińskiego: Wira Romanyszyn).
W spotkaniu wezmą udział: Oksana Łuszczewska – autorka (online), Wira Romanyszyn – tłumaczka, Rafał Szczerbakiewicz – prowadzenie | Warsztaty Kultury, Grodzka 5a – II piętro POL, UKR, PJM
Wzruszająca opowieść Oksany Łuszczewskiej Ta Maya, co filmy kręciła przybliża młodym czytelnikom postać Mai Deren, urodzonej w Kijowie reżyserki, aktorki, scenarzystki i fotografki. W obliczu antysemickich pogromów, Maya wraz z rodziną emigruje do USA, gdzie odkrywa w sobie pasję do fotografii, co prowadzi ją do świata kina awangardowego. Autorka ukazuje, jak wyobraźnia i determinacja pomagają Mai pokonywać życiowe trudności, a fantazyjne ilustracje Ołeny Wasiny oddają niezwykłą atmosferę jej twórczości. To nie tylko biografia, ale i opowieść o sile marzeń oraz o tym, jak pasja może kształtować życie i wpływać na światową kulturę.
Oksana Łuszczewska – ukraińska pisarka, autorka 60 książek dla dzieci i młodzieży, tłumaczka, badaczka literatury, członkini ukraińskiego PEN Clubu. Obroniła pracę doktorską na Uniwersytecie Geo¬rgii w USA, gdzie wykładała literaturę dla dzieci. Tworzyła przeglądy tłumaczonych książek dla amerykańskiej sekcji IBBY, pisała o ukraińskiej literaturze dla dzieci do „IBBY European Newsletter”. Autorka libretto musicalu Mysz Szusza Show. Jej książki są wydawane w Ukrainie, USA, Wielkiej Brytanii, Finlandii, Niemczech, Szwecji, Polsce. Laureatka licznych konkursów literackich i nagród, w tym konkursu poetyckiego Of Earth and Sky (2020). W 2017 roku jej opowieść Wiatr spod słońca trafiła na listę Białych Kruków Międzynarodowej Biblio¬teki Książek dla Dzieci i Młodzieży w Monachium, a brytyjskie wydanie książki Cicha noc, mój astronaucie weszło do piątki najlepszych książek 2024 roku według „The Financial Times”. Założycielka i kuratorka grupy kreatywnej „STORY+JA”, wykłada kursy creative writing.
Wira Romanyszyn – doktor nauk humanistycznych, absolwentka Państwowego Uniwersytetu Pedagogicznego im. Iwana Fanki w Drohobyczu, lektorka języka polskiego jako obcego, tłumaczka. W latach 2004–2019 pracowniczka Polonistycznego Centrum Naukowo-Informacyjnego im. Igora Menioka Uniwersytetu w Drohobyczu. W latach 2008–2016 koordynatorka współpracy międzynarodowej Stowarzyszenia Artystycznego „Alter”. Stypendystka Kasy im. Józefa Mianowskiego (2010) oraz programu „Gaude Polonia” MKiDN RP (2014).
Niedziela, 6 lipca
13.00–14.00 | Wschodni Express | Premiera książki: Ołeksandr Myched „Kotek, Kogutek, Szafka” (przekład z ukraińskiego: Andrij Saweneć).
W spotkaniu wezmą udział: Ołeksandr Myched – autor, Andrij Saweneć – tłumacz, Ryszard Kupidura – prowadzenie | Warsztaty Kultury, Grodzka 7 – patio POL, UKR, PJM
Kotek, Kogutek, Szafka – wydarzenia tej baśniowej opowieści rozgrywają się w miasteczku Borodzianka pod Kijowem w pierwszych tygodniach pełnowymiarowej inwazji Rosji na Ukrainę. Historia splata losy babci Lizy, jej wnuczki Soni oraz niezwykłych domowych towarzyszy – Szafki, Kogutka i Kotka, którzy stają się niemymi świadkami zniszczenia i przetrwania. W tle pulsują wspomnienia z przeszłości, wojenne traumy i czułość zamknięta w drobnych gestach codzienności. To historia o sile rodzinnych więzi, miłości do ojczyzny i walce o ocalenie – zarówno życia, jak i pamięci. Inspiracją stał się prawdziwy symbol niezłomności: drewniana szafka, która ocalała po rosyjskim bombardowaniu Borodzianki. Autorem książki jest pisarz, kulturoznawca i żołnierz Ołeksandr Myched, który sam stracił dom w bombardowaniu Hostomla. Za sprawą niezwykłych ilustracji kijowskiej ilustratorki Żeni Połosiny książka trafiła na listę zwycięzców VI Międzynarodowego Konkursu Ilustrowanej Książki NAMI CONCOURS 2023.
Ołeksandr Myched (ur. 1988 w Niżynie) – ukraiński pisarz, kulturoznawca, menadżer kultury, kurator, edukator, tłumacz. Członek Ukraińskiego Centrum Międzynarodowego PEN-clubu. Absolwent Kijowskiego Narodowego Uniwersytetu im. Tarasa Szewczenki, doktor nauk humanistycznych. Autor 10 książek prozy, z których w Polsce ukazały się Zmieszam z węglem twoją krew. Zrozumieć ukraiński wschód (2023), oraz Kryptonim dla Hioba. Kroniki inwazji (2025). Jego książka The Language of War trafiła na listę najlepszych książek 2024 roku według brytyjskiego dziennika „The Telegraph”. Kurator programu literackiego PinchukArtCentre (2010–2012), programu literackiego GogolFest (2012–2013) i szeregu wystaw. Przed pełnoskalową inwazją Rosji na Ukrainę przez cztery lata mieszkał z rodziną w Hostomlu niedaleko Kijowa. Jego dom został zniszczony pociskiem w pierwszym tygodniu inwazji. Obecnie służy w Siłach Zbrojnych Ukrainy.
14.30–15.30 | Wschodni Express | Premiera książki: Tania Malarczuk „Jak zostałam świętą” (przekład z ukraińskiego: Anna Łazar).
W spotkaniu wezmą udział: Anna Łazar – tłumaczka, Marta Odulińska – prowadzenie | Warsztaty Kultury, Grodzka 7 – patio POL, PJM
Książka składa się z kilku opowiadań, między którymi migrują bohaterowie, przede wszystkim zaś wszystkowiedząca osoba narratorki. Tak otoprotagonistką i jedyną kreatorką wątków jest dziewczyna. Wymyśla światy, bohaterów i bohaterki. W jednej chwili zmienia obowiązujące hierarchie i ujawnia intrygi. To książka o mocy sprawczej literatury i sile wyobraźni, ale też satyra oparta na obserwacjach typów psychologicznych człowieka poradzieckiego z szeroką perspektywą queer. Akcja toczy się m.in. w pensjonacie, który nieustannie się rozrasta, w małym miasteczku, gdzie bohaterki są inwigilowane przez samozwańczy komitet pilnujący porządku, oraz w mieszkaniu o płynnych granicach, w którego korytarzu pojawiają się gejzery, a wraz z nimi wulkaniczne króliki. Pensjonat bywa celowo zalewany, aby można było pływać po nim kanu. W miasteczku sensację wzbudza fakt posiadania przez dwie kobiety – może matkę i córkę, a być może kochanki – teleskopu i nieoczekiwanego zaplecza intelektualnego. Na pierwszy plan wychodzi nieskrępowana dziewczyńska fantazja, która manifestuje się w możliwościach kreowania tekstowych światów.
Tania Malarczuk (ur. w 1983 w Iwano-Frankiwsku) – ukraińska pisarka, eseistka i dziennikarka. Ukończyła filologię ukraińską na Podkarpackim Uniwersytecie Narodowym im. Wasyla Stefanyka. Autorka kilku książek prozatorskich. Laureatka licznych nagród, m.in.: Kryształu Vilenicy (2013), Nagrody Literackiej im. Josepha Conrada-Korzeniowskiego (2013), Książki Roku BBC (za powieść Zapomnienie wydaną w Polsce w 2019 roku), Nagrody im. Ingeborg Bachmann (2018), Uznamskiej Nagrody Literackiej (2022), Nagrody im. Jeanette Schocken (2024). Jej utwory ukazały się w tłumaczeniach na język polski, niemiecki, angielski, rumuński, czeski i białoruski. Publikuje felietony na stronach internetowych Deutsche Welle oraz Die Zeit Online. Od 2011 roku mieszka w Wiedniu.
Anna Łazar – kuratorka programu międzynarodowej współpracy artystycznej Wolne Słowo w ramach projektu Gdańsk Miasto Literatury, twórczyni projektów, autorka tekstów, tłumaczka, wykładowczyni Podyplomowych Gender Studies im. Marii Konopnickiej i Marii Dulębianki IBL PAN (od 2020), w Instytucie Sztuki PAN (od 2019), redaktorka książki o sztuce Aleksandry Kubiak Zrobię serce, wyd. BWA Zielona Góra, 2022, tłumaczka (m.in. Republiki Głuchych Ilyi Kaminsky’ego i współtłumaczka Planety Piołun Oksany Zabużko). Kuratorka licznych wystaw artystycznych. Pracowała w dziedzinie dyplomacji publicznej w MSZ jako wicedyrektorka i p.o. dyrektora w Instytutach Polskich w Kijowie (2008–2014) i w Sankt-Petersburgu (2015–2018), a także jako kuratorka w Muzeum Sztuki w Łodzi (2021–2022). Od 2025 r. dyrektorka Centrum Sztuki Współczesnej Zamku Ujazdowskiego.
Więcej informacji na temat festiwalu: www.innebrzmienia.eu oraz www.nck.pl/projekty-kulturalne/projekty/wschod-kultury
Organizatorzy Wschód Kultury – Inne Brzmienia:
Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego, Narodowe Centrum Kultury, Miasto Lublin oraz Warsztaty Kultury w Lublinie
Patronat honorowy nad projektem objął Prezydent Miasta Lublin – Krzysztof Żuk.
Patroni medialni: Trójka – Program Trzeci Polskiego Radia, Polityka, Onet, TVP Kultura, nowamuyzka.pl, TVP 3 Lublin, Polskie Radio Lublin, Gazeta Wyborcza, Kultura Enter
Sponsorzy: Browar Zakładowy, Strabag
Festiwal Wschód Kultury – Inne Brzmienia działa na rzecz równości płci w branży muzycznej w sieci Keychange.
